---

Bu yazı Motor Boat and Yachting dergisinin Nisan 2016 tarihli 101. sayısında (s. 118-122) yayımlanmıştır

---

Günümüzde, denizlerde seyreden gemilerin en yaşlılarından biri Norveç’in Bergen limanına kayıtlı M/S Nordstjernen’dir.^[1]Norveç ve İsveç bayraklı gemilerde, M/V (motor vessel) yerine M/S (motor ship) nitelemesi kullanılıyor. Adını Kuzey Yıldızı’ndan alan, 1956 doğumlu, borda kaplamaları kısmen perçinli, bütün güverteleri ahşap bu gemiyle yolculuk, bazı deniz yolcularına, yüzen çelik otellerden hiçbirinin veremeyeği keyifleri yaşatır. Bunun ötesinde, insana uygun boyutlardadır. Güverteye çıkmak ya da kamaraya inmek için asansöre gerek yoktur. Bu gemide yolcu, çok fazla yükselmemiş denizde de seyretse yalpayı ve baş-kıç vurmayı duyumsar, makine dairesi ve iç dehlizler dışında hemen her noktasından denizi hem sancak hem iskelede en fazla altı metre uzağında görür. Filika güvertesinde bile denizden sadece sekiz dokuz metre yüksektedir. Dükkanlar, berber ya da güzellik salonları, yüzme havuzu, spor merkezi, kumarhane ve tiyatro olmadığı için bütün kentsel eylemlerden uzaklaşıp sadece deniz yolculuğunun mutluluğunu yakalar.

 

 

Güverteler

Nordstjernen çok büyük değildir. Yanaştığı rıhtımın ardındaki binaları ezecek kadar yüksek de değildir. Dışardan baktığınızda sadece dört güverte sayarsınız. En altta, makine dairesi dışında kimsenin uzun zaman geçirmediği C güvertesindeki hacimler hemen tamamiyle su kesiminin altındadır; dolayısıyla lumbuzları yoktur; varlıkları farkedilmez. Yolcu kamaralarının büyük bölümünün yeraldığı B güvertesinin lumbuzları başomuzluktan kıçomuzluğa, geminin belli belirsiz güverte çalımına koşut bir eğri üzerinde sıralanır. Gemi rıhtıma bağlı olduğunda, özellikle deniz alçalmışsa, bu güvertede rıhtım tarafındaki kamaraların lumbuzlarından çoğunlukla sadece bir duvar ya da en iyisi, kullanılmış traktör ya da kamyon  lastiklerinden usturmaçalar görülür. Ama M/S Nordstjernen denize açıldığında, hele biraz deniz de varsa, lumbuz kör kapaklarının kapatılması gerekmediği sürece, gemi 14, 15 knot hızla seyrederken görüntü heyecan verir.

 

A güvertesinde kıçtan başkasaraya kadar uzanan ve borda iskelelerinin, lumbar ağızlarının yeraldığı yan güvertelerin iç tarafında “en pahalı, geniş ve rahat” birkaç kamaranın, zabit ve gemici yemekhaneleri ile mutfağın ve revirin dikdörtgen lumbuzları görülür. Aynı güvertede başa doğru gidildiğinde mürettebat kamaralarının gene yuvarlak lumbuzları sıralanır. Gemi salonlarının yeraldığı “gezi güvertesi” ya da “salon güvertesinde”  yolcu yemek salonu, bar, artık sigara içilmeyen “sigara salonu” vd. ortak alanlar yerleştirilmiştir. Kıçta yeralan “güneşlenme güvertesiyle”, gezi gemisi olarak kullanılmaya başlandığından bu yana zodyakların yerleştirildiği başüstü, bu güvertenin iki ucunu oluşturur. Bu güvertede baş tarafta ayrıca ambar kapağı ile hem yükleme boşaltmada hem de zodyakların denize inidirilmesinde kullanılan bir vinç vardır. Bir üstteki filika güvertesindeyse  bordaları perçinli çelik kaplama dört kurtarma filikası bulunur. Bunlardan başka aynı işlev için daha yakın bir dönemde kullanılmaya başlanmış, kapalıyken fıçı biçiminde görünen kurtarma salları kaptan köşkünün hemen arkasında, filika güvertesinin köprüye ulaşan dar bölümünü örten sundurmanın üstünde  dizilidir. Bu güvertede iskele ve sancakta başa doğru gidildiğinde, zabitan ve kılavuz kamaralarının alt ve üst kenarları hafifçe kavisli, geniş diktörgen lumbuzlarının önünden geçilip sadece dört basamakla, cayro pusula ikizlerinin bulunduğu köprü kanatlarına, kırlangıçlara ulaşılır. Bu nedenle filika güvertesi, seyir güvertesi adıyla da anılıyor.

Kaptan Köşkü

Kapıları ahşap kaptan köşkü hayli küçüktür. 1983, 2000 ve 2013 onarım ve yenileştirmelerinde yerleştirilen, dijital harita monitörü, joystick’li komuta konsolu, yeni radar ile diğer  modern haberleşme, seyir ve komuta cihazlarının yanında, ahşap bir dümen dolabı, pirinç kolları ve çerçevesi, artık parlatılamayacak kadar karardığından olsa gerek, maviye boyalı makine telgrafı, duvarda eski tarzda bir telefon, tavandan sarkan miyar pusula periskopu vd. gibi 1950’lerin 60’ların cihazları görünür. Miyar pusula güvertesine bir duvar merdiveniyle çıkılır. Burada da yeni ve eski tarzda haberleşme cihazı antenleri yan yanadır. Evvelce köşkün hemen arkasındaki harita odası yerindedir. Ama kaptan köşkünün iskele tarafına da bir küçük harita masası yerleştirilmiştir.

Fistanında siyah zemin üzerinde üç ince beyaz şerit bulunan bacası hafifçe geriye yatıktır. Bu üç şerit 1956’da gemiyi inşa ettiren şirketin, Bergen Buharlı Gemiler Şirketi’nin, işaretidir.  (Det Bergenske Dampskibsselskab.) Ama geminin geçmişinde bu baca fistanı başka şirketlerin farklı renklerini  de taşımıştı.  Bacanın önünde ve arkasında havalandırma manikaları görülür. Kırmızı façası, siyah bordası, beyaz binası, bordaları beyaz içleri kavuniçi filikaları ve sarı direkleri, vinci ve içleri kırmızı manikalarıyla M/S Nordstjernen renkli bir gemidir. 20 yıl önce kurtarma filikalarının dışı da kırmızı renkteydi ve daha güzeldi.

 

 

 

Geminin İçi

A güvertesinde, sancak vasat lumbarıyla rıhtım arasına atılmış sürme iskeleden gemiye girildiğinde, solda ahşap kapaklı bir yüklük, onun karşısında gemi kâtibinin yazıhanesi görülür. Yerler derzli ahşap kaplamadır. Karşıda, kapalı duran iskele lumbar kapağının iki tarafındaki lumbuzlardan ve başa ve kıça doğru uzanan yan güvertelerden gelen ışık mekânı aydınlatır. Sağda, gemi kâtibi yazıhanesinin yanındaki kapıdan içeri girince bir merdiven sahanlığına varılır. Evvelce gemi iki sınıflıyken burası birinci sınıfın merdiveniydi. Merdivenin solundaki dar dehlizden geminin en geniş ve pahalı üç dört kamarasına ulaşılır. B güvertesindeki 210 numaralı kamaraya gitmek içinse o merdivenden bir kat aşağıya inmek ve sancak tarafında, iki yanında sallantı sırasında yürürken tutunmak için çubuklar bulunan ve her kapının yanında iki adet palto askısı takılı dehlizden kıça doğru yürümek gerekir.  Dehlizin sol tarafında alabandaya dizili çift numaralı kamaralar sıralanmıştır. Sağ tarafsa makine dairesinin kör duvarıdır. Dolayısıyla o duvardan hep bir sıcaklık yayılır.

B güvertesindeki iki yanda dizili kamaralar küçüktür. İçeri girince, kör kapağı ince bir zincirle tavana asılı, orta boylu bir insanın başı düzeyinde ve yaklaşık 30 cm çapındaki lumbuz tam karşınıza gelir.  Yetmiş santimetreden belki birazcık daha geniş iki ranza, kamaranın uzun kenarına, alabandaya dikey yerleştirilmiştir.  Ranzanın ayakucuyla alabanda arasına sıkıştırılmış küçücük bir duvar masası ve üzerinde tek bir raf vardır. Ranzanın karşı tarafındaysa küçük bir elbise dolabı yeralır. Onun ilerisinde duş/tuvaletin dışa doğru, kamaraya açılan kapısı görülür. Bütün bunlar yaklaşık altı yedi metrekarelik bir alana sığdırılmıştır.

Gezinti güvertesinde ön tarafta, üç yanından büyükçe dikdörtgen lumbuzlardan giren ışıkla aydınlanan, geminin bütün genişliğine yayılmış, büyük ön salon yeralır. Bunun pruvaya bakan lumbuzlarından baş ambar kapakları ve kapakların iki yanına yerleştirilmiş zodyaklar, vinç, baş kasara üstyapısı görülür. 1950’lerin “modern” tarzda koltuk kanape ve masalarıyla döşenmiştir. Duvarlarını P. R. Gaugin’in birkaç boyalı ahşap oyma ya da ahşap kesme işi süsler.

Aynı güvertede vasatta, geminin yemek salonu vardır. Yaklaşık 120 kişilik salon da gene 1950’lerin tarzında döşenmiştir. Evvelce bar olarak kullanılan bir bölümü şimdi bir tür servis tezgâhı olarak kullanılmaktadır. Buna karşılık, kıç taraftaki “güneşlenme güvertesine” açılan ve evvelce ikinci sınıfın kafeteryası olarak kullanılan mekânın bir bölümü bara dönüştürülmüştür.

Onun da arkasında güneşlenme güvertesi vardır. Alabandalara yaslanmış, çizgili kumaş kaplı şilteleriyle şezlonglar, eğer hava izin verirse çok caziptir. Ama bu geminin sefer yaptığı sularda, öyle güneşlenilecek havalara pek sık rastlanmaz. Yolcular bu şezlonglara palto ve parkaları, şapka ve yün başlıklarıyla ve dizlerine de birer battaniye alarak uzanır/otururlar.

Geminin Tarihi

Geminin omurgası 1955 yılında, Hamburg’ta Blohm und Woss tersanesinde kızağa konulmuş. Yapımı 1956 bitmiş ve aynı yıl hizmete girmiş. Boyu 81 metre, genişliği 12,5 m, 2191 grostonilatoluk bir hacme sahip ve 656 dwt’luktur. Saatte 15,5 knot sürat yapabilir, ama olağan seyir hızı bunun altındadır. Son tadilat sırasında kullanılan kamara sayısı ve yolcu kapasitesi biraz düşürülmüş. Günümüzde (2016) 71 kamarada 130 yolcu taşıyabiliyor. Mürettebat sayısı, yolcu ağırlama görevlileri dışında 21 kişi kadar. Toplamda 35 dolayında.  Şu andaki klâsı: DNV+1A1 ICE C.  

M/S Nordstjernen uzun yıllar boyunca, Bergen ile Norveç’in Rusya sınırına yakın Kirkenes kenti arasında yapılan Norveç Kıyı Postası seferlerinde kullanılmış. Norveç kıyı postası (Hurtigruten), 1883 yılında, dokuz liman arasında başlayan düzenli bir ulaştırma girişimidir. Bu “posta seferleri” günümüzde 60°K-71°K enlemleri arasında toplam 33 limanı her gün birbirine bağlamaya devam ediyor. Norveç’in topografyası, kara ve özellikle demiryolu ulaşımı açısından zorluklar yaratır. Ayrıca çok eski çağlardan beri ekmeğini öncelikle denizden çıkaran bu  toplum genellikle kıyılarda yerleşmiştir. Fevkalade güzellikler sergilemekle beraber aynı zamanda çok arızalı ve dolayısıyla seyri çok zor ve tehlikeli bu kıyılardaki yerleşimleri birbirine ve hepsini güneydeki büyük kente, Bergen’e bağlayan Norveç kıyı postası seferleri, tek yönde altı gün sürer.^[2]Bu posta seferleriyle ilgili ayrıntılı bir yazı için bkn.: http://www.omerbozkurt.com/gezi-yazilari/kiyi-postasiyla-kuzeye-yolculuk/ Ülkenin en kuzeyindeki Finnmark’tan oraya gemiyle gelen yolcu artık başkente trenle ulaşabilir. İşte, Nordstjernen 1956-1994 yılları arasında sürekli olarak 1487 deniz mili uzunluğundaki işte bu hatta çalıştırıldı. Ayrıca 1976-1979 yıllarında yazları Bergen ile Shetland Adaları arasında da seferler yaptı. 16 saatlik bir yolculukla Lerwick limanına ulaşıyordu. O dönemde Hurtigruten hattında Nordstjernen’in çağdaşı gemiler çalışmaktaydı. 1956-1964 yıllarında inşa edilmiş bu gemiler 1982’den başlayarak, hem boyutları ve kapasiteleri, hem motor gücü ve hızları hem yolculara sağladığı rahatlık yönünden daha gelişmiş gemilerle değiştirilmeye başlanmıştı.

Bu koşullarda Nordstjernen 1994 yılında yedeğe ayrıldı ama bir yandan da yaz aylarında Norveç anakarası ile Svalbard arasında, Kuzey Burnu’nu da içeren ve yedi gün süren gezi seferleri yaptı. Temmuz Ağustos aylarında yapılan düzenli seferleri dışında başka geziler için de kiralandı. Bunların en ilginçlerinden biri 1999 yılında Oslo Filarmoni Orkestrası’nın Orta ve Kuzey Norveç kıyılarındaki yerleşimlere yaptığı konser turnesinin taşıyıcısı olmasıdır. Ardından kısa bir dönem için tekrar kıyı postası hizmeti gördü ve 2006’da hizmet dışı kaldı.

Bir süre yüzen otel olarak kullanıldı ve sonra söküme gönderilmek üzereyken 2007 yılında kültür mirası statüsüne alındı ve yaşatılmasına karar verildi. Son olarak 2013 yılında Polonya’da Gdansk’ta bir tersanede yeniden elden geçirilen bu tarihi gemi, günümüzde yaz aylarında Spitsbergen’in kuzeybatı kıyılarında gezi seferleri yapmaktadır.

Talihsizlikler

Bu geminin tarihinde talihsiz olaylar da vardır. İlk önemli kaza 1956 yılının Mart ayında ilk seferine çıkışının daha ikinci gününde yaşanmıştır. Gemi Ålesund limanında rıhtıma yanaşırken bir Alman şilebine çarpar. Çarpışma o kadar şiddetlidir ki şilep, rıhtıma bağlı bir trol teknesine doğru sürüklenip yaslanır. Nordstjernen bu kazadan pruva bodoslamasında kocaman bir göçükle çıkar. Sonraki yıllarda daha basit kazalar ve arızalar da olmuştur. 1960 yılında Trondheim limanında sabah saat altı sularında gemi rıhtıma yanaşmak üzereyken dümen makinesi arızalanır ve St. Olav rıhtımına bindirir. Hem rıhtımda hem de gemide hasar oluşur. Gemi yüzen havuzda bakıma alınır. 4 Şubat 1974 tarihinde Norveç Denizi’nin kuzeyinde kasırgaya yakalanır; bir başka seferde şaftı kırılır; şiddetli rüzgârla kıyıya itilir ve oturur vs.^[3]M/S Nordstjernen’deki geçirdiği kazalara ilişkin bilgileri Per Rydheim’ ın Vesteraalske – Vesteraalens dampskipsselskab 1881-1988, başlıklı eserine borçlanıyoruz. (Stokmarknes, … Tümünü Gör

Bu talihsizliklerden en sonuncusu, Polonya’da yapılan son yenilemenin bitiminde Norveç’e dönerken, Norveç’in güneybatısındaki Karmsundet’te (Karm Boğazı) 11 Kasım 2013 günü kayalara çarparak oturmasıdır. Bu olayda karinası ciddi hasar görmüştür. O sırada gemide yolcu yoktu; sadece 21 mürettebat bulunuyordu. Yolcu olmayışı daha vahim sonuçları engellemiştir kuşkusuz. Bu kazalara rağmen Nordstjernen yaşamını kalender bir biçimde ve alçakgönüllülükle sürdürmektedir. Özellikle altı çizilmesi gereken sanırım bu alçakgönüllülüktür. Görkem ve parıltılı yaşam sunma iddiasında değildir.

 

 

* * *

Altmış yaşındaki bu gemi,  M/S Nordstjernen, inşa edildiği dönemin, geçen yüzyıl ortalarının çizgilerini 21. yüzyıla taşımaktadır. Sadece silueti ya da perçinli borda kaplamaları, eski tarzda direkleri, bütün güvertelerinin ağaç kaplı oluşuyla, eski tarzda filikalarıyla değil, içindeki biraz modası geçmiş eşyalarla ve geminin değişik mekânlarını, merdiven duvarlarını ya da salonları süsleyen ahşap oymalarla, seramik ve resim sanatı örnekleriyle de inşa edildiği yılların havasını, zevkini, sanatını yaşatmaktadır. Söz konusu süslemeler ve ahşap oyma işleri, 19. yüzyıl Fransız resim sanatının öndegelen adlarından Paul Gaugin’in torunu, Norveçli ressam, tiyatro dekoratörü, grafik sanatçısı, heykeltıraş Paul Renè Gauguin (1911-1976) tarafından yapılmıştır ve birçoğu aynen muhafaza ediliyor. Bunlar içinde merdiven duvarındaki “Deniz Atı”, ön salonda, “Kuzey Rüzgârı” ve “Güney Rüzgârı” oymaları ile deniz canlılarını betimleyen, kumla zımparalanmış ve boyanmış ahşap kesme (kat) örnekleri özelikle dikkat çeker.  Genellikle Norveç Denizi’yle Barents ve Grönland denizlerinin iç içe geçtiği sularda seyreden bu gemiyle yolculuk, sadece kuzeysel sularda değil  aynı zamanda tarihte de bir yolculuğa dönüşür.

Nordstjernen, o gemi ırkının herhalde yaşayan, -iyi yaşayan/özenle yaşatılan- son örneklerinden biridir. İki savaş arası dönemde ve özellikle sonrasında 1950’lerde çizilmiş gemilerin estetiğine her zaman hayranlık duydum. Bunun nedeninin tam olarak çözemiyorum. Ama bir olasılık, Boğaz kıyısında yatılı okuduğum ilkokulun önünden gelip geçen, kimi zaman bir iki gomina ötemizde şamandıraya bağlanan gemilerin çizgileriyle benzerlikleridir. Zihnimde, Weber’in kullandığı anlamda gemi “idealtipi” çocukluk yıllarımda böylece biçimlenmiş olabilir. Sanırım o nedenle M/S Nordstjernen ile yirmi yıl arayla yaptığım iki yolculuktan mutluluk veren anılar saklıyorum.